وبلاگ
«لجبازی کودکان» یکی از چالشهای رایج دوران کودکی است که بسیاری از والدین را سردرگم میکند. اما حقیقت این است که همه رفتارهای به ظاهر لجبازانه، نشانهی نافرمانی نیست. در بسیاری از مواقع، این رفتارها بیان غیرکلامی احساسات، خستگی، نیاز یا ترس کودک هستند. بهویژه در کودکان زیر سه سال، واکنشهایی مانند گریه، نقزدن، بیخوابی یا امتناع از غذا خوردن، لزوماً نشانهی لجبازی نیست بلکه نتیجهی نارضایتی جسمی یا عاطفی است.
مرحله اول: یافتن ریشهی لجبازی کودک
پیش از هر اقدام تربیتی، باید علت اصلی رفتار را جستوجو کرد.
گاهی کودک به دلیل:
گرسنگی یا خستگی،
احساس ناامنی یا نیاز به توجه،
بیماری جسمی یا اضطراب درونی،
رفتارهایی مانند جیغ زدن یا بیقراری نشان میدهد.
واکنشهای منفی مانند تنبیه، تهدید یا بیتوجهی، نهتنها مشکل را حل نمیکند بلکه در ناخودآگاه کودک تصویری منفی از والدین ایجاد میکند. این تصویر بعدها میتواند به شکل خشم پنهان و رفتارهای مقابلهجویانهی آگاهانه بروز کند.
مرحله دوم: مدارا و پیشگیری از موقعیتهای تحریککننده
کودک لجباز را نباید در شرایطی قرار داد که تحریک شود.
برای مثال:
اگر کودک در فروشگاه مدام درخواست خرید وسایل دارد، بهتر است کمتر او را به آن محیط ببرید.
در مقابل خواستههای بیمورد، جایگزینهای ایمن و بیخطر ارائه دهید؛ مثلاً اسباببازی پلاستیکی بهجای وسیلهی واقعی.
وسایل خطرناک را از دسترس او دور کنید تا زمینهی نهی و درگیری کاهش یابد.
این نوع مدارا و پیشگیری محیطی، رفتارهای لجبازانه را بهمرور کاهش میدهد.
مرحله سوم: درک تغییرات رفتاری بعد از سه سالگی
پس از سه سالگی، کودک وارد مرحلهی جدیدی از رشد اجتماعی میشود. او با مشاهدهی دیگران، یادگیری الگویی را آغاز میکند و ممکن است از همسالان خود رفتارهای منفی تقلید کند. در این مرحله، لجبازی آگاهانهتر و هدفمندتر میشود؛ کودک میخواهد «قدرت خود» را آزمایش کند و واکنش والدین را بسنجد.
در واقع او با آزمون و خطا تلاش میکند ببیند که تا چه اندازه میتواند بر والدین تسلط پیدا کند. در این سن، واکنش هوشمندانهی والدین اهمیت زیادی دارد.
مرحله چهارم: دادن استقلال و اعتماد به نفس به کودک
برای درمان لجبازی، والدین باید به کودک احساس استقلال بدهند.
چند راهکار مؤثر:
اجازه دهید کارهای ساده مثل لباس پوشیدن یا جمعکردن اسباببازی را خودش انجام دهد.
در تصمیمهای کوچک (مثل انتخاب لباس یا میانوعده) از او نظر بخواهید.
موفقیتهای کوچک او را با تشویق مثبت و لبخند همراه کنید.
این رفتارها باعث خودباوری، احساس ارزشمندی و کاهش لجبازی میشود، چون کودک یاد میگیرد از راه مثبت توجه و احترام بهدست آورد.
مرحله پنجم: اجرای روش «خاموشی» در تربیت کودک لجباز
یکی از روشهای علمی رفتاردرمانی کودکان، روش خاموشی (Extinction) است.
در این روش، والدین در برابر رفتار منفی کودک هیچ واکنش کلامی یا هیجانی نشان نمیدهند؛ یعنی نه نگاه میکنند، نه حرف میزنند، نه فریاد میکشند.
کودک پس از چند بار تکرار، متوجه میشود که این رفتار دیگر توجهی جلب نمیکند و آن را کنار میگذارد.
نکتهی مهم این است که در این روش ثبات و هماهنگی بین والدین ضروری است؛ اگر یکی بیتوجهی کند و دیگری واکنش نشان دهد، اثر روش از بین میرود.
مرحله ششم: تقویت رفتارهای مثبت (روش رفتار ناهمساز)
وقتی رفتار منفی کودک کاهش یافت، بلافاصله باید از روش تقویت رفتار ناهمساز استفاده شود.
یعنی هر بار که کودک رفتار مطلوبی نشان داد، فوراً با توجه، لبخند، تحسین یا حتی یک نوازش پاداش بگیرد.
مثال:
اگر کودکی که همیشه گریه میکرد، آرام شد، والدین باید بگویند: «آفرین که آروم شدی، حالا میتونیم با هم بازی کنیم.»
یا اگر بدون اصرار چیزی را نخواست، با لبخند تشویق شود.
این کار باعث میشود کودک یاد بگیرد از طریق رفتار مثبت، توجه و عشق والدین را جلب کند.
مرحله هفتم: رژیم غذایی و سبک زندگی سالم
تغذیه نقش مهمی در رفتار و خلقوخوی کودک دارد.
مواردی که باید رعایت شوند:
کاهش مصرف خوراکیهای محرک مانند کاکائو، چیپس، سرکه، نمک و تنقلات بیارزش.
تنظیم خواب کافی؛ خواب شب بسیار مهمتر از خواب روز است.
محدود کردن تماشای تلویزیون و بازیهای رایانهای به حداکثر یک ساعت در روز.
تحقیقات نشان میدهد این موارد باعث کاهش تحریکپذیری و افزایش تمرکز کودک میشوند.
🔹 مرحله هشتم: مراجعه به مشاور کودک در موارد حاد
اگر لجبازی کودک با علائمی مانند گریههای طولانی، تغییر رنگ چهره، کبودی لبها یا رفتارهای شدید غیرعادی همراه است، حتماً باید با روانشناس یا روانپزشک کودک مشورت شود.
برخی از این رفتارها ممکن است ریشه در مشکلات عصبی، اضطراب جدی یا اختلالات رشد داشته باشند و نیاز به بررسی تخصصی مغز یا گفتاردرمانی دارند.
جمعبندی
لجبازی در کودکان نهتنها نشانهی بدرفتاری نیست، بلکه در بیشتر موارد بخشی طبیعی از رشد و استقلالطلبی آنهاست.
راز کنترل این رفتار، در سه اصل خلاصه میشود:
درک علت و همدلی با کودک
مدیریت محیط و واکنش والدین
تقویت رفتارهای مثبت و تشویق به استقلال
والدینی که این مراحل را با صبر و آگاهی دنبال میکنند، بهمرور شاهد کاهش رفتارهای منفی و رشد عاطفی سالم کودک خواهند بود.
سوالات متداول درباره لجبازی کودکان
1. آیا لجبازی در کودکان زیر ۳ سال طبیعی است؟
بله، در این سن بیشتر رفتارهای کودک ناشی از ناتوانی در بیان احساسات است و به معنای لجبازی واقعی نیست.
2. بهترین روش برخورد با کودک لجباز چیست؟
روش «خاموشی» و «تقویت رفتار مثبت» مؤثرترین شیوههای رفتاری هستند؛ یعنی بیتوجهی به رفتار منفی و تشویق رفتار مطلوب.
3. آیا لجبازی میتواند نشانهی اختلال رفتاری باشد؟
در موارد شدید یا مکرر، بله. اگر کودک رفتارهای پرخاشگرانه یا واکنشهای فیزیکی غیرعادی دارد، بهتر است به مشاور کودک مراجعه شود.
4. نقش خواب در کنترل لجبازی چیست؟
خواب ناکافی یکی از عوامل اصلی تحریکپذیری عصبی است. خواب شبانهی منظم باعث کاهش خشم و افزایش آرامش کودک میشود.
5. چگونه میتوان با لجبازی کودک در جمع (مهمانی یا خرید) برخورد کرد؟
پیش از حضور در جمع، شرایط را توضیح دهید، قوانین را ساده بیان کنید، و در زمان بروز رفتار منفی، واکنش سریع نشان ندهید. پس از آرام شدن، با کودک درباره رفتارش صحبت کنید.