دلیل انحراف دانش‌آموزان همواره یکی از دغدغه‌های جدی والدین، معلمان و نظام آموزشی بوده است. رفتارهایی چون خشونت، فرار از مدرسه یا حتی تمایل به مواد مخدر، به‌صورت ناگهانی ظاهر نمی‌شوند بلکه ریشه در مجموعه‌ای از عوامل درونی و بیرونی دارند که اگر به‌موقع شناسایی نشوند، می‌توانند به انحرافات رفتاری جدی منتهی شوند.

تحلیل دقیق دلیل انحراف دانش‌آموزان نشان می‌دهد که این مسئله صرفاً به تغییرات سنی یا ویژگی‌های طبیعی دوران نوجوانی محدود نمی‌شود، بلکه از تعامل پیچیده بین عوامل فردی، خانوادگی، اجتماعی و حتی ساختارهای مدرسه‌ای ناشی می‌شود. افزایش نگران‌کننده‌ی رفتارهای پرخطر در میان دانش‌آموزان دوره متوسطه – از دروغ‌گویی و تقلب گرفته تا خشونت، خودآزاری و گرایش به مصرف مواد – تنها نشانه‌هایی از مشکلات عمیق‌تر است که باید ریشه‌یابی شوند.

اگر ارزش‌هایی چون همدلی، مسئولیت‌پذیری و مشارکت اجتماعی به‌درستی از سوی خانواده، مدرسه و جامعه منتقل نشوند یا با تجربه‌های روزمره‌ی نوجوان در تضاد باشند، کارکرد خود را از دست داده و زمینه برای انحراف فراهم می‌شود. در دوره‌ی حساس نوجوانی که فرد هنوز به ثبات ذهنی و عاطفی نرسیده، هرگونه اختلال در حمایت محیطی می‌تواند به‌عنوان یکی از دلایل انحراف دانش‌آموزان عمل کند.

در همین راستا، پژوهشی از سوی مهدی محمدی، استاد دانشگاه شیراز، و همکارش صورت گرفته که با هدف بررسی علمی دلایل انحراف دانش‌آموزان تدوین شده است. این تحقیق، با استفاده از روش فراترکیب کیفی و تحلیل نتایج ده‌ها پژوهش علمی، تلاش کرده تصویری جامع از علل بروز رفتارهای خارج از چارچوب ارائه دهد.

بر پایه‌ی یافته‌های این پژوهش، دلیل انحراف دانش‌آموزان را باید در چند سطح بررسی کرد: از ضعف در خودکنترلی و احساس بی‌هویتی فردی گرفته تا تأثیر خانواده‌های ازهم‌گسیخته، مدارس بی‌روح و گروه‌های همسالان ناهنجار. همچنین نقش پررنگ رسانه‌ها و استفاده ناسالم از فضای مجازی نیز به‌عنوان محرک‌های اصلی شناخته شده‌اند.

محققان تأکید دارند که مدرسه‌هایی با فضای سختگیرانه، کم‌ارتباط و بدون فعالیت‌های خلاقانه، بیشتر مستعد بروز انحراف در دانش‌آموزان هستند. از سوی دیگر، مشکلات اقتصادی، طلاق والدین یا نبود حمایت عاطفی در خانه نیز بر شدت این روند می‌افزایند.

در این میان، دلیل انحراف دانش‌آموزان به‌طور قابل‌توجهی با نبود چشم‌انداز مثبت در ذهن نوجوان گره خورده است. فقدان امید به آینده، اعتمادبه‌نفس پایین و ناتوانی در ابراز هیجانات، مسیر را برای رفتارهای پرخطر هموار می‌سازد. فشار همسالان، تأثیر منفی شبکه‌های اجتماعی و نبود مهارت‌های زندگی نیز از جمله عواملی‌اند که این انحراف را تشدید می‌کنند.

در جمع‌بندی این پژوهش آمده است که برای پیشگیری از انحراف دانش‌آموزان باید مداخلات مؤثر و چندبعدی در سطح خانواده، مدرسه و جامعه طراحی شود. آموزش مهارت‌های زندگی، حمایت والدین، ارتباط مثبت معلم و دانش‌آموز، محیط مدرسه‌ای پرنشاط و هدایت آگاهانه در فضای مجازی، از جمله پیشنهادهای کلیدی برای کاهش انحرافات نوجوانان عنوان شده‌اند.

این تحقیق که در فصلنامه جامعه‌شناسی کاربردی دانشگاه اصفهان منتشر شده، گامی مهم در شناخت علمی دلیل انحراف دانش‌آموزان و ارائه راهکارهای پیشگیرانه برای آینده‌ای سالم‌تر است.