وبلاگ

تدریس تم 11 ریاضی اول ابتدایی با عنوان «تعطیل شدن مدرسه» یکی از بخشهای کلیدی کتاب ریاضی پایه اول است که هم برای یادگیری مفاهیم ریاضی مهم است و هم برای تقویت مهارتهای رفتاری و نظم دانشآموزان. در این مطلب، یک راهنمای کاملاً مفصل، معلممحور و مناسب انتشار در سایت آموزشی ارائه شده است که تمام بخشها و صفحات مرتبط با تم ۱۱ (صفحات ۷۲ تا ۷۷) را با توضیحات کامل، مثال، فعالیت و نکات آموزشی پوشش میدهد.
معرفی کلی تم ۱۱ ریاضی اول ابتدایی – تعطیل شدن مدرسه
داستان این تم از لحظهای شروع میشود که زنگ مدرسه خورده و دانشآموزان در حال جمع کردن وسایل، خروج از کلاس، پایین آمدن از پلهها، عبور از حیاط و ترک مدرسه هستند. همین موقعیت ساده، بهترین فرصت برای آموزش دهها مفهوم مهم ریاضی و رفتاری است؛ از جمله:
چپ و راست، جلو و پشت، وسط و بین
تساوی و دستههای مساوی
تقارن و کامل کردن نیمه شکل
معرفی نماد تساوی
عدد ۸ و ترکیبهای مختلف آن
شمارش با چوبخط
بزرگنمایی شکلها و کار با صفحهٔ شطرنجی
در کنار این مفاهیم، دانشآموزان در این تم با نظم، رعایت نوبت، صبر، آداب خروج از مدرسه و رفتارهای گروهی نیز آشنا میشوند. یعنی تم ۱۱ فقط یک درس ریاضی نیست؛ بلکه ترکیبی از یادگیری مفاهیم ریاضی، تقویت مهارتهای اجتماعی و پرورش دقت و مشاهده است.
مفاهیم، مهارتها، نگرشها و تم شناختی در تم ۱۱
۱. مفاهیم اصلی (چپ/راست، اول تا هفتم، وسط/کنار/بین، جلو/پشت)
در این تم، کودک بهصورت عینی و در متن یک تصویر آشنا (حیاط مدرسه) با مفاهیم فضایی و ترتیبی آشنا میشود. وقتی از او پرسیده میشود: «چه کسی سمت راست ایستاده؟ چه کسی بین دو نفر دیگر قرار دارد؟ چه کسی جلوتر از بقیه است؟»، کودک یاد میگیرد که جهتها و موقعیتها را در زندگی واقعی تشخیص دهد. این مهارت بعدها در درک مختصات، جهت حرکت، مسائل متنی و حتی نقشهخوانی بسیار کاربردی خواهد بود.
همچنین، استفاده از مفاهیمی مثل «اول، دوم، سوم… تا هفتم» در موقعیت صف مدرسه، به دانشآموز کمک میکند تا ترتیب و نوبت را در کنار مفهوم عددی تجربه کند. او متوجه میشود که «عدد فقط شکل روی کاغذ نیست»، بلکه نشاندهندهٔ موقعیت او در صف، ترتیب ورود و خروج و نظم جمعی است.
۲. مهارتها (نظم، جمع کردن وسایل، خروج به نوبت…)
در قسمت مهارتها، تم ۱۱ بهصورت غیرمستقیم به کودک میآموزد:
کیف و کتاب و لوازم مدرسه را قبل از خروج جمع کند.
از کلاس و مدرسه به نوبت خارج شود، نه با هلدادن و بینظمی.
وقتی در حیاط مدرسه است، منتظر والدین بماند و به سمت خیابان ندوَد.
هنگام سوار شدن ماشین یا اتوبوس، نوبت را رعایت کند و با عجله و خطر همراه نباشد.
این رفتارها علاوه بر نظم فردی، نوعی آموزش ایمنی نیز هست. معلم میتواند با طرح سؤال، نمایش نقشآفرینی (Role Play) و حتی داستانگویی، این مهارتها را در ذهن کودک ماندگار کند. مثلاً بپرسد: «اگر همه با عجله از کلاس بیرون بزنند چه اتفاقی ممکن است بیفتد؟» تا کودک ارتباط بین رفتار و نتیجه را درک کند.
۳. نگرشها (ابداع راهحل، اثر ابزارها بر زندگی)
در بخش نگرشها، به این نکته توجه میشود که انسانها همیشه برای حل مسائل و آسانتر کردن کارهایشان روشها و ابزارهای جدیدی ابداع میکنند. این تم میتواند زمینهای باشد برای اینکه معلم با بچهها دربارهٔ این صحبت کند که:
چرا روی زمین خط عابر پیاده کشیده شده است؟
چرا در مدرسه نیمکت، پله و نرده طراحی شده؟
چرا کیف، جامدادی، خطکش، چوبخط و… ساخته شدهاند؟
به این ترتیب، بچهها میفهمند که ابزارهای مختلف (مثل خطکش، چوبخط، شابلون، کیف، نظمدهنده و…) فقط وسایل ساده نیستند؛ بلکه نتیجه فکر و خلاقیت انسانها برای نظم بیشتر و حل بهتر مسائل هستند.
۴. تأثیرات شناختی (رابطه علت و معلول، تخمین، عادتها)
در این تم، کودک بهتدریج یاد میگیرد:
رابطه علّی را تشخیص دهد؛ مثلاً:
«اگر همه وسایلشان را مرتب جمع نکنند، چه میشود؟ کلاس شلوغ میشود؟ چیزی گم میشود؟ کسی زمین میخورد؟»تخمین زدن و تقریب زدن را تجربه کند؛ مثلاً قبل از شمارش دقیق بپرسیم: «به نظر شما دانشآموزان سمت چپ بیشترند یا سمت راست؟»
اثر عادتها بر شخصیت را درک کند؛ مثلاً:
کودکی که همیشه کیفش را مرتب میکند، وقت خروج از مدرسه کمتر دچار استرس و سردرگمی میشود.
این نوع گفتوگوها کمک میکند درس ریاضی از حالت خشک خارج شده و به یک فرآیند فکری و شخصیتی تبدیل شود.
۵. تم شناختی: نظم
تم شناختی این درس «نظم» است. نظم هم در محیط کلاس (جمع کردن وسایل، خروج منظم از کلاس)، هم در محیط مدرسه (صف، پله، حیاط، در خروجی) و هم در ذهن دانشآموز (چینش منظم، دستههای مساوی، تقارن، چوبخط، الگو) دیده میشود.
معلم میتواند از دانشآموزان بخواهد مثالهایی از نظم در تصویر و زندگی خودشان بگویند؛ مثلا:
نظم در کیف
نظم در اتاق
نظم در صف
نظم در عددها و شکلها
به این ترتیب، کودک درک میکند که نظم یک مفهوم مشترک بین ریاضی و زندگی روزمره است.
ارتباط تم ۱۱ با تصویر صفحهٔ آغازین
تصویر «تعطیل شدن مدرسه» بهعنوان نقطه شروع، پلی است بین دنیای واقعی کودک و مفاهیم ریاضی. معلم میتواند براساس این تصویر، دهها سؤال طرح کند که هم جنبهٔ ریاضی دارند و هم موجب تقویت زبان و تفکر میشوند.
جدول نمونه سؤالها از تصویر آغازین
| نوع سؤال | نمونه سؤال | هدف آموزشی |
|---|---|---|
| شمارش | چند دانشآموز هنوز داخل مدرسه هستند؟ | تقویت شمارش |
| جهت | چند نفر به سمت راست حرکت میکنند؟ چند نفر به سمت چپ؟ | فهم چپ/راست |
| مقایسه | آیا تعداد دانشآموزانی که به چپ میروند با تعداد کسانی که به راست میروند مساوی است؟ | مفهوم تساوی |
| مشاهده جزئیات | چند خط عابر پیاده دیده میشود؟ چند کیف در تصویر است؟ | تقویت دقت |
| دستهبندی | چند پرنده روشن و چند پرنده تیره است؟ آیا برابرند؟ | دستهبندی و تساوی |
معلم میتواند این سؤالها را بهصورت گفتوگویی، مسابقهای یا کار گروهی مطرح کند تا کلاس فعال و پویا شود.

تدریس صفحه ۷۲ تم ۱۱ ریاضی اول ابتدایی – تساوی و تقارن
اهداف صفحه ۷۲ (با توضیح گسترشیافته)
۱. درک مفهوم تساوی با شمردن تعداد اعضای دو دسته
کودک باید بفهمد که «مساوی بودن» یعنی تعداد عناصر دو گروه یکی باشد، حتی اگر شکل یا نوع آنها متفاوت باشد؛ مثلاً ۳ عدس و ۳ لوبیا از نظر تعداد مساویاند، هرچند ظاهرشان فرق دارد. این درک، پایهٔ درستی برای آیندهٔ جمع، تفریق و معادله است.
۲. ساختن دستههای مساوی با تناظر یک به یک
در این صفحه، دانشآموز تمرین میکند تا برای هر عضو یک دسته، یک عضو متناظر در دستهٔ دیگر قرار دهد. این کار باعث میشود کودک تساوی را نه فقط با شمردن نهایی، بلکه با تجربهٔ دیداری ـ لمسی درک کند.
۳. تمرین تقارن و کامل کردن نیمهٔ دیگر شکل
در بخش شکل شطرنجی، دانشآموز باید نیمهٔ دوم تصویر را طوری رنگ کند که با نیمهٔ اول، «مثل هم» شود. این تمرین، اولین قدمهای ورود به دنیای هندسه و تقارن است.
روش تدریس صفحه ۷۲ (دو پاراگراف توضیح + مثال)
در شروع تدریس، معلم میتواند چند دانه عدس در یک طرف و از دانشآموزان بخواهد به تعداد دلخواه (کمتر از ۸) بچینند. سپس از آنها میخواهد که با لوبیا در سمت دیگر، یکییکی اضافه کنند تا جایی که تعداد دو طرف برابر شود. در اینجا باید روی مفهوم «یکی در برابر یکی» تأکید شود؛ مثلاً: «برای هر عدس، یک لوبیا قرار میدهیم؛ وقتی هیچ عدسی تنها نماند، دو دسته مساویاند». این کار را میتوان چند بار با تعدادهای متفاوت تکرار کرد تا مفهوم در ذهن کودکان تثبیت شود.
در ادامه، معلم میتواند همین فعالیت را با اجسام دیگر مثل دکمه، مداد، پاککن، خوراکیهای کوچک و… انجام دهد تا دانشآموز بفهمد تساوی فقط مربوط به شکل خاصی نیست، بلکه یک مفهوم عمومی در ریاضی است. پس از آن، به تصویر کتاب برمیگردیم و از دانشآموزان میخواهیم تعداد پرندههای سمت چپ و راست، تعداد دانشآموزان در حیاط، تعداد کیفها و… را مقایسه کنند و بگویند کجا تعدادها مساویاند و کجا نه. در پایان، سراغ فعالیت شطرنجی رفته و دربارهٔ اینکه «دو نیمه باید کاملاً شبیه هم باشند» گفتگو میکنیم.

تدریس صفحه ۷۳ تم ۱۱ – آموزش نماد تساوی (=)
اهداف صفحه ۷۳ (با توضیح تکمیلی)
۱. آموزش نماد تساوی (=)
در این صفحه دانشآموز یاد میگیرد که وقتی دو عدد یا دو دسته، از نظر تعداد برابر باشند، بین آنها علامت «=» قرار میدهیم. این نماد بعدها در تمام پایههای تحصیلی همراه او خواهد بود؛ بنابراین باید از همین ابتدا، با مثالهای ساده و عینی برایش جا بیفتد.
۲. درک دستههای با تعداد مساوی و نوشتن یک تساوی عددی
کودک میآموزد که بعد از شمردن و تشخیص برابری دو دسته، میتواند آن رابطه را بهصورت عددی هم بنویسد. مثلاً اگر در یک طرف ۴ مداد و در طرف دیگر ۴ پاککن است، مینویسیم:
۴ = ۴
روش تدریس صفحه ۷۳ (دقیق و معلممحور)
در آغاز، معلم با انگشتان دست، عدد ۴ را نشان میدهد و از دانشآموزان میخواهد ۴ شیء (مثلاً ۴ مهره) در سمت راست میز قرار دهند. سپس دوباره عدد ۴ را با دست دیگر نشان میدهد و از آنها میخواهد ۴ شیء مشابه یا متفاوت (مثلاً ۴ مداد رنگی) در سمت چپ بگذارند. در این لحظه، معلم سؤال میپرسد: «آیا تعداد اشیاء سمت راست و چپ برابر است؟» و بعد از پاسخ دانشآموز، نماد «=» را روی تخته مینویسد و میگوید: «وقتی دو طرف از نظر تعداد یکسان هستند، بین آنها علامت مساوی میگذاریم».
پس از چند مثال عینی، معلم میتواند دانشآموزان را تشویق کند تا در تصویر آغازین درس، چیزهایی را که با یکدیگر مساویاند پیدا کنند؛ مثلاً تعداد دانشآموزان یک طرف حیاط با طرف دیگر، یا تعداد پرندههای روشن و تیره اگر برابر باشند. سپس این روابط روی تخته به صورت تساوی عددی نوشته میشود. در پایان، کودکان در صفحهٔ ۷۳ تمرین میکنند که ابتدا تعداد هر دسته را بنویسند و سپس اگر عددها یکی بود، بین آنها علامت «=» قرار دهند. در این مرحله، باید روی درست کشیدن نماد مساوی (دو خط موازی کوتاه و صاف) نیز تأکید شود.

تدریس صفحه ۷۴ تم ۱۱ – عدد ۸ و ترکیبهای آن
اهداف صفحه ۷۴ (شرح جامع)
۱. درک مفهوم عدد ۸ و نمایشهای مختلف آن
دانشآموز باید بفهمد که عدد ۸ را میتوان به شکلهای مختلفی نمایش داد: با انگشت، با چینه، با شکل، با دانه، با مربعهای رنگی و… این تنوع نمایش به تثبیت مفهوم عدد کمک میکند.
درک ترکیبی بودن عدد ۸ (۸ به صورت ۵ و ۳ دیده شود)
کودک در این بخش متوجه میشود که یک عدد را میتوان به دو بخش تقسیم کرد. مثلاً ۸ میتواند از ۵ و ۳ تشکیل شود. این موضوع مقدمهای برای جمع و تفریق و همچنین تجزیه اعداد در پایههای بعدی است.توانایی نوشتن صحیح نماد عدد ۸
نوشتن عدد ۸ بهصورت صحیح، با حرکت درست قلم و شروع از محل مناسب، بسیار مهم است؛ چون اگر از ابتدا بد جا بیفتد، اصلاح آن در سالهای بعد سخت خواهد بود.
روش تدریس صفحه ۷۴ (با دو پاراگراف توضیح + تمرین)
در شروع، معلم از عدد ۶ و ۷ حرکت میکند؛ یعنی از دانشآموزان میخواهد نمایشهای مختلف عدد ۶ را با انگشتان، دانهها، چینه یا مهره نشان دهند. سپس همین کار را با عدد ۷ انجام میدهد و در نهایت به عدد ۸ میرسد. در این مرحله، دانشآموزان ۸ دانه نخود و لوبیا روی میز میچینند و معلم از آنها میخواهد این ۸ دانه را به شکلهای مختلف تقسیم کنند؛ مثلاً ۵ لوبیا و ۳ نخود، یا ۴ نخود و ۴ لوبیا. این فعالیت به کودک یاد میدهد که ۸ فقط یک عدد ثابت نیست، بلکه میتواند به صورتهای مختلف شکسته شود.
در ادامه، معلم میتواند از تصویر مدرسه در کتاب استفاده کند و از دانشآموزان بخواهد ۸ پنجره مدرسه را با یک رنگ و ۳ پنجره دیگر را با رنگی دیگر رنگآمیزی کنند تا ترکیب ۵ و ۳ را به صورت دیداری تجربه کنند. سپس کودک در صفحهٔ ۷۴، تمرین نوشتن عدد ۸ را انجام میدهد. معلم باید نقطهٔ شروع، جهت گردش و پیوند دو حلقه عدد ۸ را روی تخته نشان دهد و با قدمزدن بین نیمکتها، نحوهٔ نوشتن را بررسی کند تا همه عدد ۸ را درست و یکنواخت بنویسند.

تدریس صفحه ۷۵ تم ۱۱ – جمع، تساوی، نامساوی و الگو با شابلون
اهداف صفحه ۷۵ (با توضیح)
۱. استفاده از نمادها برای به دست آوردن حاصل جمع و درک ارتباط نمایشهای مختلف اعداد
دانشآموز یاد میگیرد که از چینه، دکمه یا شکلها برای ساختن جمع استفاده کند و حاصل را به صورت عددی بنویسد.
۲. بهکارگیری شابلون برای طراحی و ادامهٔ یک الگو
در این صفحه، کودکان با استفاده از شابلون، شکلهایی مثل دایره، مربع، مثلث و… را رسم میکنند و الگویی را که شروع شده است ادامه میدهند. این کار، تفکر الگویی و منظم را در کودک تقویت میکند.
روش تدریس صفحه ۷۵ (کاملاً تشریحی)
در ابتدا، معلم میتواند از دانشآموزان بخواهد با استفاده از چینهها یا دکمهها، عددهای ۶، ۷ و ۸ را بسازند. سپس به آنها نشان دهد که چگونه میتوان دو دسته را کنار هم گذاشت و حاصل جمع را به دست آورد. مثلاً اگر در یک طرف ۵ دکمه و در طرف دیگر ۱ دکمه قرار گیرد، کودک میبیند که در مجموع ۶ دکمه دارد. سپس عدد ۶ را روی تخته مینویسیم و رابطهٔ بین «نمایش عینی» و «نماد عددی» برای کودک روشن میشود.
در بخش الگو، معلم با استفاده از شابلون روی تخته، یک الگو رسم میکند؛ مثلاً دایره، مربع، دایره، مربع… سپس از دانشآموزان میخواهد حدس بزنند شکل بعدی چیست و الگو را ادامه دهند. بعد از آن، دانشآموزان الگوهای مشابه در صفحهٔ ۷۵ کتاب را با شابلونهای خود تکمیل میکنند. در این مرحله لازم نیست شکلها کاملاً شبیه کتاب باشند؛ مهم این است که الگو درست ادامه پیدا کند و کودک منطق پشت ترتیب شکلها را درک کند.

تدریس صفحه ۷۶ تم ۱۱ – سرشماری با چوبخط
اهداف صفحه ۷۶ (شرح تکمیلی)
۱. سرشماری با کمک چوبها
کودک یاد میگیرد برای هر شیء یا نفر، یک علامت چوبخط بکشد تا تعداد نهایی را مشخص کند. این روش پایهٔ سادهای برای آمار و شمارش در سالهای بعد است.
۲. برقراری ارتباط بین نمایش چوبخطی و نماد عددها
دانشآموز باید بتواند چوبخطها را بشمارد و عدد معادل آن را بنویسد، و برعکس؛ یعنی وقتی عدد ۷ را میبیند، بتواند ۷ چوبخط بکشد.
روش تدریس صفحه ۷۶ (دو پاراگراف توضیح کاربردی)
معلم میتواند ۴ نفر از دانشآموزان را جلوی کلاس بیاورد و برای هر کدام یک شماره انتخاب کند. سپس رأیگیری نمادین انجام شود؛ دانشآموزان برای کسی که دوست دارند دست بلند میکنند و مسئول کلاس هر رأی را با کشیدن یک چوبخط روی تخته نشان میدهد. وقتی تعداد چوبخطها برای یک نفر به ۵ رسید، آنها را به صورت دسته ۵تایی (چهار خط عمودی و یک خط مورب روی آنها) نمایش میدهد. این کار هم مفهوم پنجتایی شدن را آموزش میدهد و هم خواندن چوبخط را آسان میکند.
در ادامه، میتوان به تصویر آغازین تم برگشت و از دانشآموزان خواست مثلاً تعداد دانشآموزان حیاط را با چوبخط بشمارند. یکی از دانشآموزان اسمها را میگوید و دیگری چوبخط میکشد. معلم باید تأکید کند که با دیدن هر شیء یا هر نفر، همان لحظه یک چوبخط کشیده شود، نه اینکه اول همه را بشمارند و بعد یکجا چوبخطها را بکشند؛ چون در این صورت «سرشماری با چوبخط» تمرین نشده است.

تدریس صفحه ۷۷ تم ۱۱ – بزرگنمایی، تجانس شکلها و مربع شگفتانگیز
اهداف صفحه ۷۷ (با شرح مفصل)
۱. استفاده از صفحهٔ شطرنجی برای درک بزرگنمایی شکلها
دانشآموز میآموزد که یک شکل ممکن است در اندازههای مختلف کشیده شود، ولی همچنان از نظر شکل «مثل هم» باقی بماند. این مفهوم، پایهای برای تجانس شکلها در هندسه است.
۲. درک تجانس با بزرگ کردن شکلها در صفحهٔ شطرنجی
وقتی کودک یک کوه کوچک را در صفحهٔ شطرنجی میبیند و باید آن را در ابعاد بزرگتر روی همان صفحه بکشد، متوجه میشود که نسبتها باید حفظ شود؛ یعنی اگر در نسخهٔ کوچک، قله کوه سه خانه بالاتر از پایه است، در نسخهٔ بزرگ نیز همین نسبت با تعداد خانه بیشتر حفظ میشود.
۳. تمرین کامل کردن مربع شگفتانگیز
در پایان صفحه، مربع شگفتانگیز قرار دارد که تکمیل آن نیاز به دقت، نظم و رعایت ترتیب دارد. اگر دانشآموز مراحل را با حوصله و به ترتیب انجام دهد، همهٔ خانهها بهدرستی رنگ یا علامتگذاری خواهند شد.
روش تدریس صفحه ۷۷ (دو پاراگراف توضیح + پیشنهاد تمرین)
در آغاز، معلم میتواند کمی وقت برای تمرین کار با خطکش و شابلون اختصاص دهد. روی کاغذ باطله یا روزنامه، چند خط مستقیم، مربع و مستطیل کشیده میشود تا دانشآموز توانایی کنترل دست و خطکش را به دست آورد. سپس معلم با نشان دادن شکلهای کوچک و بزرگ (مثلاً دو دایره، دو کوه، دو درخت در اندازههای متفاوت) توضیح میدهد که هرچند اندازه فرق کرده، اما شکل همان است. این مفهوم به زبان ساده «بزرگنمایی» است.
بعد، به صفحهٔ ۷۷ کتاب مراجعه میشود. معلم با کمک شمارش خانههای شطرنجی، به دانشآموزان نشان میدهد که مثلاً از پای کوه تا قله، در شکل نمونه، چند خانه فاصله است و آنها باید همین نسبت را در شکل بزرگتر نیز رعایت کنند. در بخش مربع شگفتانگیز، تأکید میشود که ترتیب رنگکردن یا کاملکردن خانهها مهم است؛ اگر کار را مرحله به مرحله و طبق راهنما انجام دهند، همهٔ مربعها یکی پس از دیگری کامل میشود و شکل نهایی بدون نقص خواهد بود. این تمرین، دقت، نظم ذهنی و پیروی از دستورالعمل را تقویت میکند.
جمعبندی نهایی برای تدریس تم ۱۱ ریاضی اول ابتدایی – تعطیل شدن مدرسه
تم ۱۱ با محوریت «تعطیل شدن مدرسه» در ظاهر یک درس ساده است، اما در واقع مجموعهای از مفاهیم پایهای و ضروری را در بر دارد:
جهتها و موقعیتها: چپ، راست، جلو، پشت، بین، وسط
شمارش، مقایسه تعداد، تساوی و نامساوی
نماد تساوی (=) و نوشتن تساویها
عدد ۸، نمایشهای مختلف و ترکیبهای آن
تقارن و کامل کردن نیمهٔ شکل
الگوها و کار با شابلون
سرشماری با چوبخط و دستههای ۵تایی
بزرگنمایی شکلها و تجانس
نظم، نوبت، رفتار گروهی، آداب خروج از مدرسه
معلم یا والد میتواند با استفاده از تدریس تم 11 ریاضی، برای هر صفحه حداقل چند فعالیت، چند گفتوگوی هدفمند و چند تمرین تکمیلی طراحی کند تا یادگیری دانشآموز از حالت حفظی و سطحی خارج شود و به یک تجربه عمیق، لذتبخش و ماندگار تبدیل گردد.
***
📄 دانلود کاربرگهای تم 11 ریاضی اول دبستان
📘 مشاهده تدریس تم 10 ریاضی اول دبستان
برای مشاهده آموزش کامل تم 10 روی دکمه زیر کلیک کنید: